In de jaren 80 kwam je thuis, legde je boodschappentas op het aanrecht en begon je te koken. Aardappels werden geschild, groenten gewassen, vlees gebakken. Wat je at, herkende je – letterlijk – als voedsel. Inmiddels is dat voor veel mensen niet meer de norm. We eten wat we kunnen opwarmen in een magnetron, wat uit een verpakking komt of wat we onderweg snel meepakken. En dat is niet zonder gevolgen.
Wat zat er in het winkelmandje van 1980?
In 1980 was 58% van het geld dat huishoudens aan voeding besteedden gericht op verse, herkenbare ingrediënten: groenten, fruit, vlees, vis, peulvruchten, eieren. Producten die je moest bereiden – snijden, koken, stomen of bakken. Bewerkt voedsel bestond natuurlijk ook al, maar slechts 26% van het gemiddelde huishoudbudget ging naar kant-en-klare of voorverpakte producten.
Dat contrast zie je helder terug als je kijkt naar hoe onze winkelkar er vroeger uitzag, vergeleken met nu. Waar het vroeger vooral gevuld was met aardappelen, wortels, prei, broccoli, fruit en andere herkenbare ingrediënten, bestaat het nu vaak uit voorverpakte zakken, kant-en-klare maaltijden, snacks en flessen frisdrank. Vroeger kochten we ingrediënten om te koken. Tegenwoordig kopen we producten om op te warmen. Dat verschil is niet alleen praktisch – het zegt alles over hoe onze relatie met voeding is veranderd. We kookten. We herkenden wat we aten. Nu vertrouwen we op barcodes, houdbaarheidsdata en ingrediëntenlijsten die we amper begrijpen.
De ommekeer: hoe ultrabewerkt ons eetpatroon werd
Fast forward naar de jaren 2000: die cijfers draaiden om. Nog maar 28% van ons voedselbudget gaat naar vers voedsel, terwijl 44% inmiddels besteed wordt aan kant-en-klaar, industrieel bewerkt eten. In plaats van ingrediënten kopen we producten. In plaats van koken, verwarmen we. We zijn afhankelijk geworden van bewerkt gemak: chips, crackers, magnetronmaaltijden, ontbijtgranen, frisdranken, energierepen.
En deze trend is alleen maar sterker geworden. Volgens recente data uit 2023 van het RIVM en het Voedingscentrum bestaat gemiddeld 70% van onze calorie-inname uit bewerkt en ultrabewerkt voedsel. Daarbij worden termen gebruikt als: geraffineerde zetmelen, toegevoegde suikers, transvetten, synthetische kleur- en smaakstoffen. Ingrediënten die je niet in je keukenkastje hebt staan – laat staan dat je ze kunt uitspreken.
Wat betekent dat voor onze gezondheid?
Deze verschuiving in eetpatroon komt niet zonder gevolgen. Sinds de jaren 80 zijn obesitas, diabetes type 2, hart- en vaatziekten en zelfs sommige vormen van kanker explosief toegenomen.
In 1980 had 15% van de bevolking obesitas. Inmiddels is dat meer dan 42% (CDC, 2024).
De Wereldgezondheidsorganisatie (WHO) erkent nu ultrabewerkt voedsel als een van de belangrijkste aanjagers van chronische ziekten.
Een grootschalige studie gepubliceerd in BMJ Global Health (2023) laat zien dat een dieet dat rijk is aan ultrabewerkt voedsel het risico op sterfte door hart- en vaatziekten met 32% verhoogt.
Het gaat niet alleen om gewicht. Ook mentale gezondheid staat onder druk. Er zijn verbanden gevonden tussen ultrabewerkt voedsel en depressie, angst, vermoeidheid en verminderde cognitieve functies. Je voelt je letterlijk slechter als je veel bewerkt voedsel eet – en dat is niet slechts een gevoel, maar een neurologische en hormonale reactie van het lichaam.
Waarom zijn we zo anders gaan eten?
Het is verleidelijk om met de vinger te wijzen naar individuen: “Je moet gewoon gezonder kiezen.” Maar dat is te simpel. Ons hele voedselsysteem is veranderd. Eten uit pakjes is goedkoper, makkelijker, sneller en overal beschikbaar. Supermarkten zijn gevuld met houdbare producten, reclame stuurt ons gedrag, en tijd om te koken is schaars geworden in drukke levens.
Bovendien zijn bewerkte producten ontworpen om verslavend lekker te zijn: de perfecte mix van vet, zout en suiker. Ze stimuleren het beloningssysteem in ons brein, net zoals drugs dat doen. Dit is geen toeval, maar het resultaat van decennia aan voedseltechnologie en gedragspsychologie.
Wat is ultrabewerkt voedsel precies?
Volgens de NOVA-classificatie – een systeem ontwikkeld door Braziliaanse voedingswetenschappers – zijn er vier voedselcategorieën. Ultraprocessed foods (groep 4) worden omschreven als:
Industrieel geproduceerd, vaak met vijf of meer ingrediënten
Bevatten ingrediënten die je thuis niet gebruikt (zoals gemodificeerd zetmeel, gehydrolyseerde eiwitten)
Zijn ontworpen om lang houdbaar en extreem smakelijk te zijn
Voorbeelden? Ontbijtgranen met smaakstoffen, kipnuggets, margarine, frisdrank, kant-en-klaarmaaltijden, vleeswaren met conserveringsmiddelen, snoep, ijs, energiedrankjes, noem maar op.
Wat doet echt eten voor je?
Het goede nieuws? Teruggaan naar herkenbaar, vers voedsel is niet alleen gezonder, maar ook haalbaar. Onderzoeken laten zien dat het eten van onbewerkte producten zoals groenten, fruit, volkoren granen en peulvruchten je gezondheid significant kan verbeteren – zelfs binnen een paar weken.
Een studie uit 2022 van Stanford University liet zien dat proefpersonen die slechts twee weken vers, onbewerkt aten, betere bloedsuikerwaarden, minder ontstekingsmarkers en een lager cortisolniveau hadden dan hun tegenhangers die ultrabewerkt bleven eten.
Daarnaast bevordert vers voedsel een gezonde darmflora – cruciaal voor je immuunsysteem en je stemming – en vermindert het risico op insulineresistentie en chronische ontsteking.
Kleine stappen met grote impact
We hoeven niet allemaal fulltime chef-kok te worden. Maar wel kunnen we bewuster omgaan met wat we kopen en eten. Bijvoorbeeld:
Lees etiketten. Hoe minder ingrediënten (en hoe meer je ze herkent), hoe beter.
Kook vaker zelf. Simpele maaltijden met basisproducten zijn al genoeg.
Kies vers. Groenten, fruit, eieren, peulvruchten, noten: alles zonder barcode is meestal goed.
Maak van koken weer een gewoonte. Laat het geen verplichting zijn, maar een zorg voor jezelf.
Maar het tij kan keren
We zijn collectief van herkenbaar naar synthetisch gegaan. Niet omdat we dat wilden, maar omdat het systeem ons die kant op duwde. Toch hebben we altijd een keuze. Elke maaltijd is een kans om opnieuw te kiezen voor voeding die voedt in plaats van vult. Voor wat ons energie geeft, in plaats van uitput.
Het grote verschil zit niet zozeer in wat er beschikbaar is – supermarkten liggen nog steeds vol met verse producten – maar in wat we kiezen om te eten. Onze focus is verschoven van voedzaam en vers naar snel en gemakkelijk. En juist daar begint de omslag: bij bewuste keuzes. Misschien is het tijd om terug te keren naar de basis. Niet omdat het nostalgisch is, maar omdat het werkt.
Wil je ontdekken hoe echte voeding weer de hoofdrol kan spelen in vitaliteit, energie en gezondheid? Bekijk onze aanpak voor duurzame leefstijlverandering en hoe we samen grijs verzuim kunnen terugdringen – simpelweg door weer te kiezen voor échte voeding.
